Việt Nam đã trải qua hơn 7 năm (từ tháng 10/2017) nỗ lực thực hiện các khuyến nghị của EC để gỡ thẻ vàng. Đây được coi là "cuộc chiến" cam go nhất của ngành thủy sản trong nhiều thập kỷ qua. 

Để gỡ được "Thẻ vàng", Ủy ban Châu Âu (EC) đã đưa ra 4 nhóm khuyến nghị chính mà Việt Nam cần phải thực hiện triệt để. Đây được coi là "bài kiểm tra" quyết định trong các đợt thanh tra. Dưới đây là những điều kiện cụ thể và các nhiệm vụ trọng tâm mà Việt Nam đang quyết liệt hoàn thiện:

1. Quản lý đội tàu và giám sát tàu cá (VMS): Đây là khâu then chốt để ngăn chặn việc tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.

• Lắp đặt thiết bị giám sát (VMS): 100% tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên phải lắp đặt thiết bị giám sát hành trình và phải bật máy 24/24 khi hoạt động trên biển.

• Kiểm soát tàu "3 không": Xóa bỏ hoàn toàn tình trạng tàu cá: Không đăng ký, Không đăng kiểm, Không giấy phép khai thác.

• Quản lý biến động đội tàu: Phải nắm rõ số lượng tàu đang hoạt động, tàu nằm bờ và tàu mất kết nối VMS trên 10 ngày để có biện pháp xử lý ngay lập tức.

2. Truy xuất nguồn gốc hải sản: EC yêu cầu phải chứng minh được con cá từ lúc đánh bắt trên biển đến khi vào nhà máy và lên tàu xuất khẩu là hợp pháp.

• Kiểm soát tại cảng: 100% tàu cá cập cảng phải được giám sát và sản phẩm bốc dỡ qua cảng phải được kiểm tra.

• Nhật ký khai thác: Ngư dân phải ghi chép đầy đủ, chính xác thời gian, địa điểm và sản lượng đánh bắt. Việt Nam đang chuyển dần sang Nhật ký điện tử (e-logbook) để đảm bảo tính minh bạch, không thể tẩy xóa.

• Xác nhận, chứng nhận nguồn gốc: Cơ quan chức năng phải kiểm tra đối chiếu dữ liệu VMS với nhật ký khai thác trước khi cấp giấy chứng nhận xuất khẩu.

3. Thực thi pháp luật và xử lý vi phạm: EC đánh giá cao khung pháp lý của Việt Nam (Luật Thủy sản 2017 và các văn bản hướng dẫn) nhưng khâu thực thi vẫn cần nghiêm minh hơn.

• Xử phạt nghiêm khắc: Áp dụng mức phạt cao nhất đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng như: Tự ý tháo thiết bị VMS, đưa tàu đi đánh bắt trái phép ở vùng biển nước ngoài.

• Điều tra và truy tố: Không chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính mà cần điều tra, truy tố các đường dây môi giới, đưa tàu cá và ngư dân sang vùng biển nước ngoài trái phép.

• Sử dụng dữ liệu VMS làm bằng chứng: Mọi hành vi mất kết nối hoặc vượt ranh giới trên biển đều phải được lưu hồ sơ và xử lý nguội khi tàu về bờ.

4. Kiểm soát tàu cá nước ngoài cập cảng Việt Nam: Việt Nam phải thực hiện tốt Hiệp định về Biện pháp quốc gia có cảng (PSMA):

• Kiểm tra tàu nước ngoài: Phải có quy trình kiểm soát chặt chẽ các tàu nước ngoài chở thủy sản nhập khẩu vào Việt Nam để đảm bảo những sản phẩm này không vi phạm IUU từ các nước khác.

Dù đã có nhiều tiến bộ, nhưng EC vẫn lưu ý Việt Nam cần tập trung xử lý dứt điểm 2 “điểm nghẽn”: (1) Chấm dứt hoàn toàn tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài: Đây là điều kiện "tiên quyết", chỉ cần còn tàu vi phạm thì rất khó để gỡ thẻ vàng; (2) Thực hiện đồng bộ giữa các địa phương: Một số tỉnh làm rất tốt nhưng một số nơi vẫn còn lỏng lẻo. EC yêu cầu sự quyết liệt đồng đều từ tất cả tỉnh, thành phố ven biển.

Việt Nam đang nỗ lực thực hiện việc kiểm soát đội tàu và xử lý nghiêm khắc các hành vi vi phạm, do vậy khả năng sớm gỡ thẻ vàng EU là rất khả quan.